Het ontstaan van plantagegeld en typen plantagegeld.

Het gebruik van huismunten (tokengeld) als substituut voor circulatiemunten op verschillende cultuurplantages in Amerika en Azie is een bekend fenomeen. Reeds in het midden van de 18e eeuw werden op de haciënda’s in Mexico huismunten gebruikt. De Engelsen introduceerden omstreeks 1788 in West-Indië het gebruik van plantagegeld. Tussen ca. 1820 en 1890 voerden de britten het gebruik van huismunten in voor betaling van plantagemedewerkers op koffieplantages in Ceylon en van 1870-1914 op theeplantages in Assam en rubber – en koffieplantages in Zuid-India.
Vanaf ca. 1870 werd er op de cultuurplantages in de Residentie oostkust van sumatra alsmede in Brits Noord-Borneo op uitgebreide schaal gebruik gemaakt van plantage- of ondernemingsgeld als (voorschot)betaling van de koelies voor de verrichte arbeid. Volgens planters aan Sumatra’s Oostkust waren zij overgegaan tot uitgifte van de aan het bedrijf gebonden ruilmiddelen wegens gebrek aan voldoende pasmunt, hetgeen in de praktijk veelvuldig tot vormen van gedwongen winkelnering leidde.
Het fenomeen plantagegeld of huismunten beperkte zich zeker niet uitsluiteld tot de cultuurplantages maar ook andere instellingen maakten veelvuldig gebruik van dit geld.

Het meeste ondernemingsgeld is eind 19e eeuw uitgegeven. Een periode van snelle ontwikkeling in Nederlands Indie. De faam van de plantages aan de oostkust van Sumatra berust op de teelt van tabak; hoewel een groot aantal ondernemingen ook koffie, nootmuskaat, kokosnoten en verschillende soorten rubber produceerden (AL).
Rubber-, olie- en palmbomen werden geplant in gebieden op Oost-Sumatra waar geen hoge kwaliteit tabak geproduceerd kon worden.

Voor een uitgebreide beschrijving van de verschillende plantages en de eigenaren die deze plantages gehad hebben verwijs ik naar het boek van A.J. Lansen en L.T. Wells: “Plantage-, Handels- en Mijngeld van Nederlands-indië”. Dit is het beste en meest uitgebreide boek dat op dit verzamelgebied uitgegeven is. De nummering en de basisomschrijving van de meeste tokens die op deze site weergegeven worden is ook volgens dit boek.


Korte omschrijving verschillende typen en materialen plantagegeld

Er is zowel papiergeld als muntgeld uitgegeven. Het papieren plantagegeld is echter dusdanig zeldzaam en uniek dat er maar een paar biljetten bekend zijn (voor meer info zie literatuurlijst: “Oeang, ruil- en betaalmiddelen in indie”, catalogus). Daarom wordt op deze site vooral ingegaan op de plantage tokens.

Plantagegeld heb je allerlei soorten, denominatie, maten en materialen. De meeste plantagemunten zijn rond er zijn ook een ovale, driehoekige, vierkante, rechthoekige, vijfhoekige en achthoekige tokens uitgebracht. Sommige tokens hebben één of meerdere gaten, of instempelingen met letters of cijfers. Ook zijn er veel verschillende materialen gebruikt om plantagegeld van te vervaardigen. Er zijn tokens gemaakt van: geelkoper, roodkoper, nikkel, zink, brons, tin, ijzer/blik, aluminium, eboniet, zilver en witmetaal. Vaak zijn plantagemunten vernikkeld, soms verzilverd of verguld.